Koca bir yerleşkeyi felç ettiler! ‘Bu açık bir istila’ | Türkiye'de de hızla yayılıyor, tehlikeleri neler?
Güncelleme Tarihi:
Gözle zor fark ediliyorlar ama kıyı bölgelerinde yaygın olarak tüketilen sıradan midyeler gibi değiller: İsviçre’de bir gölün dibinden sızıp koca bir yerleşkeyi felç ettiler. Borular tıkandı, sistemler sustu, hatta yaz ortasında binalar serinleyemedi. Uzmanlar bunun “açık bir istila” olduğunu söylüyor. Üstelik bu alışık olmadığımız midye türünün “kuzeni”, ülkemizde çok sayıda göl ve barajda sessizce yayılıyor. Peki bu küçük canlılar nasıl oluyor da şehirleri durma noktasına getiriyor?
İstilacı türler, yalnızca doğal ekosistemleri bozmakla kalmıyor; altyapı ve ekonomi üzerinde de ciddi tehditler oluşturuyor. Dünyanın farklı bölgelerinde gözlenen quagga midyeleri ve zebra midyeleri, göllerden nehir sistemlerine kadar yayılıyor.
Ülkemiz başta olmak üzere Avrupa ve Kuzey Amerika’da yaşanan örnekler, bu türlerin yalnızca ekolojik değil, aynı zamanda endüstriyel ve toplumsal riskler de taşıdığını gösteriyor. Örneğin en son İsviçre’deki Cenevre Gölü ve Lozan’daki İsviçre Federal Teknoloji Enstitüsü’nün (EPFL) yaşananlar tehdidin boyutunu bir kez daha gözler önüne serdi.
SİSTEMLERİ DEVRE DIŞI BIRAKTILAR: “BU AÇIK BİR İSTİLA”
Kolesterolün bir atardamarı tıkaması gibi, istilacı quagga midyeleri İsviçre Federal Teknoloji Enstitüsü’nün (EPFL) 5 kilometrelik su boru hattına sadece birkaç yıl içinde sızdı. Durum fark edildiğinde ise hasar çoktan gerçekleşmişti: Bazı ısı eşanjörlerinin verimi, parçalanmış midye kabuklarıyla tıkanarak üçte bir oranında düştü.
Klima sistemleri devre dışı kaldı ve yaz aylarında 23 derecenin altına düşmesi gereken binalar 27-28 derecenin altına inemedi. Midyeler, Cenevre Gölü’nün 75 metre derinliğinden çekilen soğuk su borularına sızmıştı. EPFL Tesisat İşletme Müdürü Mathurin Dupanier, Guardian’a yaptığı açıklamada durumu “Bu açık bir istila” sözleriyle özetliyor.
Quagga midyeleri
HIZLA YAYILAN TEHLİKE
Quagga midyeleri, dünyadaki en hızlı yayılan istilacı türler arasında yer alıyor. Bir dişi quagga, yüzlerce yumurta üretebiliyor ve bazıları 30 yıl boyunca yaşayabiliyor. Sadece altı yıl önce Cenevre Gölü’nde tespit edilen midyeler, 2022’de istilanın boyutunun fark edilmesiyle büyük şok yaşattı.
“Gerçeği kabullenemiyorduk” diyen Dupanier, midyelerin gölde hızla yayıldığını belirterek, “Borular ve soğutma üniteleri artık tehdit altında; gölden çekilen soğuk suyla çalışan tüm tesisler risk altında. Göl çevresindeki tüm tesislerde bu sorun var” ifadelerini kullandı.
TÜRKİYE’DE DE BENZER BİR TEHDİT VAR!
Ülkemiz başta olmak üzere ve Avrupa’nın diğer ülkelerinde de benzer tehlikeler söz konusu. Türkiye’de quagga midyeleri değil de aynı familyaya ait zebra midyeleri birçok göl ve barajda yayılım gösteriyor.
Bu türün nasıl bir tehdit barındırdığını Mersin Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Deniz Ayas’a danıştığımda, şu bilgilerin altını çizdi:
“Bilimsel çalışmalar ve teknik raporlar, zebra midyesinin Türkiye’nin farklı havzalarındaki göl ve baraj sistemlerinde varlığını ortaya koydu. Türkiye’de gözlemlenen tür ile son yıllarda Kuzey Avrupa’da (örneğin İsveç’te) yayılım gösteren türün aynı olmadığı özellikle vurgulanmalı. İsveç ve bazı komşu ülkelerde bildirilen tür, zebra midyesinin yakın akrabası olan quagga midyesi. Quagga midyesi, daha derin ve daha soğuk su koşullarına uyum sağlayabilmesiyle bilinirken; Türkiye’de altyapı ve ekosistem etkileriyle öne çıkan tür ağırlıklı olarak zebra midyesi.”
Zebra midyeleri
‘TUTUNUCU İPLİKLERİYLE SERT YÜZEYDE KOLAYCA KALABİLİYORLAR’
Zebra midyesinin Karadeniz-Hazar Havzası kökenli, tatlı sularda yaşayan ve biyolojik açıdan son derece etkin bir tür olduğunu söyleyen Prof. Dr. Deniz Ayas, bu midye türünün tutunucu iplikleri sayesinde sert yüzeylere kolayca tutunabildiğini ve kısa sürede yoğun koloniler oluşturabildiğini belirtti. Ayas, şöyle devam etti:
“Zebra midyesinin en belirgin etkilerinden biri, su giriş yapıları, boru hatları, filtreler üzerinde yoğun biçimde birikme eğilimi göstermesi. Bu birikim, sistem kesitlerinin daralmasına ve operasyonel verimliliğin azalmasına yol açabiliyor.”
SUYUN BERRAK GÖRÜNMESİNE ALDANILMAMALI, SOFRAMIZA GELEN BALIKLARI DOLAYLI OLARAK OLUMSUZ ETKİLİYORLAR
Prof. Dr. Deniz Ayas, güçlü bir filtre besleyici olan zebra midyesinin süspansiyon halindeki fitoplanktonu yoğun biçimde filtrelediğini belirterek, bunun suyun daha berrak görünmesine yol açabildiğini söyledi.
Ancak bu durumun ekosistemde gerçek bir iyileşme anlamına gelmediğini vurgulayan Ayas, besin ağının alt basamaklarında meydana gelen bu değişimin zooplankton topluluklarını ve balıkların erken yaşam evrelerini dolaylı olarak olumsuz etkileyebileceğini ifade etti.
NORMAL MİDYELERLE KARIŞTIRILMAMALI, UZAK DURULMALI
Ayrıca Prof. Dr. Deniz Ayas, zebra midyelerinin kıyı bölgelerinde yaygın olarak tüketilen deniz midyeleriyle karıştırılmaması gerektiğini belirtti. Tatlı su ortamlarında yaşayan zebra midyelerinin, filtreyle beslenmeleri sırasında çevresel koşullara bağlı olarak bünyelerinde kimyasal ya da mikrobiyal kirleticileri biriktirme potansiyeline sahip olduğunu ifade eden Ayas, bu türün küçük boyutlarına rağmen biyolojik açıdan son derece etkili olduğunu söyledi.