Şimdi iğneyi batırma zamanı- 1

Elbette hiçbir gazetecinin -hele rol model olması gereken bir genel yayın yönetmeninin- böyle dosyalarla anılması kabul edilemez. Bu noktada en küçük bir tereddüt yok. Ama tam da bu yüzden tartışmaya yanlış yerden başlamamak gerekiyor. Çünkü yalnızca “operasyon” konuşup, mesleğin kendi içindeki çürümeyi görmezden gelirsek yarın aynı döngüyü tekrar yaşarız. Ne yazık ki gazeteciliğin geldiği nokta pek de parlak değil. Bunun da birçok sebebi var. Ayrıntıları ile aktarmaya çalışacağım, bunu yaparken de iğneyi önce kendimize batıracağız. Türkiye’deki gazeteciliğin kendisine... Ancak şunu da ekleyeyim; bu sektörün “ideal” halinden çıkmasında birçok aktörün de rolü var. Bu yazı en baştan başlayacak.

MUHABİR KİME DENİR?

ABD’de, İngiltere’de, Almanya’da, Fransa’da “muhabir” olmak bir unvan değil, bir meslek tanımıdır. Bir editoryal hiyerarşisi, sorumluluğu, ölçüsü vardır. Junior muhabir (mesleğin ilk yıllarında), senior muhabir (uzman muhabir), beat reporter (alan muhabiri), investigative reporter (araştırmacı muhabir) gibi tanımlar keyfî değildir. Bir muhabirin hangi aşamada olduğu; kaç yıl sahada çalıştığıyla, hangi dosyaları ürettiğiyle, hangi alanlarda uzmanlaştığıyla ölçülür.

- CNN, BBC, Reuters, DW, France 24 gibi kurumlarda muhabirlik “ekrana çıkabilen” olmakla değil; haberi çıkarabilen, doğrulatabilen, baskı altında bile mesafesini koruyabilen olmakla ölçülür.

- Senior muhabir dediğiniz kişi, yalnızca daha yaşlı olan değil; kriz anında editörüne “Burada durmalıyız” diyebilen kişidir. O yüzden o koltuklara oturanlar tesadüfen oturmaz.

TÜRKİYE’DE MUHABİR NEREDEN NEREYE GELDİ?

Türkiye’de ise “muhabir” kavramı neredeyse boşalmış durumda. Konuyu sahaya çıkmayan, kaynakla ilişkisi olmayan, dosya üretmeyen, kurduğu ilişkileri kendi kariyerinde yükselmek için kullanan isimler üzerinden ele almayacağım. Aksine çalışan, aslında çalışmaya çalışan, yazısı ya da haberi girsin diye uğraşan muhabirler açısından bakacağım;

- Türkiye’de junior–senior muhabir ayrımı yok.(Bu arada junior muhabir stajyere denilmez). Kurumların takip ettiği bir yükselme kriteri yok.

- Stajyer olarak başlayan isimde ışıltı gördüyseniz işe alırsınız, hatta alırdınız. Eskiden uzun stajyerlik döneminin sonrasında eğer size kadro verildiyse genelde “gece muhabirliğinden” başlardınız. Yıllar içinde gündüz muhabirliğine geçerek toplumsal olaylar, alan muhabirliği, siyasi parti muhabirliği ve uzun yıllar içinde başbakanlık, cumhurbaşkanlığı ya da TBMM muhabiri olunurdu. Şimdi ne kurumların ne de bu mesleğe başlayanların nedense bu kadar sabrı kalmadı. 

- “Hangi dosyayı yaptın, hangi krizi yönettin, hangi yanlış bilgiyi yayınladığın için bedel ödedin”, bunların hiçbirinin genelde (istisnaları dışarıda bırakıyorum) sistematik bir karşılığı yok.

- Diğer yandan gerçekten çok sayıda özel habere imza atan, Türkiye’nin gündemini belirleyen muhabir, fotomuhabiri ya da kameramana genelde kurumundan “ödül” de yok.

- Bununla bitmiyor. Siyaset ya da kurumlar da muhabiri artık neredeyse görmüyor. Muhabir yerine temsilci, genel yayın yönetmeni tercih ediliyor. Meslekte basın kanununa göre kadrolu 30 yılını doldurmuş bir isim olarak çok net şunu söyleyebilirim. Ben muhabirken benim baktığım alanda sorumlu siyasetçi, bakan, danışmanı muhabiri arardı. Temsilcim beni atlayarak benim alanımdaki isimle görüşse benim için tartışma nedeniydi. Ne yazık ki bugün basın danışmanları, muhabirler yerine yöneticileri tercih ediyor. Oysa o alana bakan muhabir önceliklidir. O alana bakan muhabir haberi almalı, yöneticisini bilgilendirmeli, haberini yazmalı, hatta ropörtajı yapmalıdır.

- Siyasilerin yabancı ülkelerde ya da yurtiçlerindeki temaslarının izlenmesi önemlidir. Bunu da alan muhabirleri yapmalıdır. Siyasiler ya da danışmanları, bu mesleğin yaşamasını istiyorsa artık yöneticileri aramaktan vazgeçmeliler.

- Sabah haber toplantılarında belirlenen başlıkların yanı sıra muhabirin akıl defteri olurdu. Takip edeceği konuları yazar, sorularını kaleme alırdı. Kısacası soruyu muhabir belirler, muhabir sorar. Muhabire soru dikte ettirilmez.

- Muhabir kendi notunu alabilen, kendi haberini yazabilen kişidir. Onun yazdığı haber, kurum içinde birçok kontrol mekanizmasından geçer. Bu Ankara temsilcisi, genel yayın yönetmeni için de geçerlidir.

- Daha vahimi şu: Türkiye’de muhabirlik, geçici bir bekleme odasına dönüşmüş durumda. “Bir gün ekrana çıkar mıyım, bir gün köşe alır mıyım?” beklentisi, sahayı ve mesleği aşındırıyor. Bunun nedeni de ne yazık ki muhabirlik geçmişi olmayan isimlerin paraşütle gazetelere ya da televizyonlara birileri tarafından indirilmesi.

MAAŞ MESELESİ: GERÇEKLER ACI

Son tartışmalar üzerinden bakıp bu meslekteki herkesin lüks içinde yaşadığını sanmayın. Ailesi ya da eşi zengin değilse bir muhabirin aldığı maaşı duyunca büyük bir hayal kırıklığı yaşabilirsiniz:

- ABD’de ya da Avrupa’da senior bir muhabirin aldığı maaş, o ülkenin yaşam standartlarına göre orta sınıfın üzerinde bir hayat kurmasına izin verir. Çünkü gazeteciden beklenen şey nettir; bağımsızlık, direnç ve mesafe. Bunlar da ancak insanca bir ücretle mümkündür.

- Türkiye’de ise 30–50 bin liraya çalışan muhabirlerden hem büyük riskler almaları hem de baskılara karşı dimdik durmaları bekleniyor. Bu bir çelişkidir. İnsanları ekonomik olarak kırılgan hale getirip sonra da “Neden savruldular?” diye sormak samimi değildir. Bu, yanlışları mazur göstermez ama nedenlerini anlamadan çözüm de üretmez.

- Bu yazdıklarım fotomuhabirleri, kameramanlar, yönetmenler kısaca gazete ve televizyondalardaki tüm emekçiler için geçerlidir.

Bu yazının ilk bölümünü burada tamamlıyorum. Ancak böyle bitmeyecek. Mesleğin diğer kademelerindeki tartışmaları, sorunları, konuları yurtdışındaki örneklerle birlikte ele almaya devam edeceğiz.